De universiteiten in Brussel, Luik en Gent openden
al in de vroege jaren 1880 hun deuren voor vrouwelijke studenten. In Leuven
konden de bisschoppen - die hierover het laatste woord hadden - het nog een
tijd uitstellen maar gaven uiteindelijk toch toe zodat in 1920 ook vrouwelijke
studenten zich in Leuven konden inschrijven. De angst dat katholieke meisjes
elders zouden gaan studeren, lag aan de basis van deze beslissing.
De ingeschreven studentes dienden zich echter te
houden aan strenge reglementen zoals : geen omgang tussen jongens en meisjes,
de aanwezigheid van een non tijdens de maaltijden, de verplichting van het bijwonen
van de vroegmis. Herhaaldelijk kwamen de
studentes, al dan niet bewust, in botsing met dit volgens hen absurde
reglement.
De Amerikaanse uitwisselingsstudente Anne B.C. Hart
was in 1920 één van de veertig vrouwelijke studenten in Leuven (dit op een
totaal van drieduizend).
Ook waren er enkele Costa Ricaanse meisjes die in
de jaren 1920-1930 in Leuven studeerden maar er niet lang bleven. Het is niet duidelijk of het benepen
reglement daar voor iets tussen zat.
Josefa Carmen Leticia Bejarano Rivera (1904-1976)
werd geboren op 19 oktober 1904 in Cartago, en was
het vierde van in totaal acht kinderen uit het gezin van Ramon Bejarano, een
ambachtsman, en van Amelia Rivera. Na het beëindigen van haar studies in het “Colegio
de San Luis Gonzaga” in haar geboortestad, kreeg ze van de Costa Ricaanse
overheid een studiebeurs en trok ze naar Europa. Eind december 1925 kwam ze aan
in Leuven waar ze zich vestigde in de Naamse Straat nummer 99. Ze voltooide een
voorbereidende cursus klassieke filosofie (1925-1926) en trok daarna naar de
Franse Universiteit Sorbonne in Parijs waar ze in 1929 afstudeerde als docente
in de talen : Latijn, Grieks, Frans en Spaans, alsmede in de vakken
Aardrijkskunde en Geschiedenis. Met het stoomschip ”Cavina” kwam ze in november
van dat zelfde jaar in Costa Rica aan waar ze geen geschikte omgeving kon
vinden voor haar onderwijsactiviteiten. Teleurgesteld aanvaardde ze in april
1930 de uitnodiging om hoogleraar te worden aan de “Universidad Panamericana”
in Washington.
Uiteindelijk vond ze dan toch haar gading in haar
geboorteland. Na drie jaar (1933-1936) gewerkt te hebben in het “Instituto de
Alajuela” werd Leticia overgeplaatst naar de Normaalschool van Costa Rica in
Heredia. In 1942 werd ze benoemd als professor tot de leerstoel filologie aan
de Faculteit Wijsbegeerte en Letteren van de “Universidad de Costa Rica”.
Ze overleed als vrijgezel op 28 augustus 1976 in het Hospitaal Calderón Guardía ten gevolge van een hartaanval.
Leticia Bejarano Rivera (foto : website/sitio web Cartago su Historia, Ayer y
Hoy).
De zussen Fallas Bolaños
Alicia Marta (1909-1968)
werd geboren op 20 september 1909 in Grecia, en was
de op één na oudste van in totaal tien kinderen uit het gezin van Agustín
Fallas Badilla, een apotheker en deskundig bacterioloog, en van Tulia Bolaños
Quesada. Haar nonkel, Sergio Fallas Badilla, afgestudeerd aan de Katholieke
Universiteit Leuven in 1902, was een zeer populaire dokter in Puntarenas en
gehuwd met de Belgische Yvonne Van Dyck Demot (zie deel 3 van deze artikelreeks
gedateerd 31 augustus 2025).
Na het behalen van een bachelor Geesteswetenschappen
aan het “Colegio Superior de Señoritas” in december 1928 trok ze in april 1929 samen met haar zus
Daisy naar de Vrije Universiteit in Brussel om daar studies bacteriologie aan
te vatten. Hun neef Marcial Fallas Diaz had daar twee jaar geleden zijn studies
als medicus succesvol beëindigd. De zussen Fallas Bolaños logeerden samen in
een huis in de Afrikastraat 84 in Sint-Gillis en verbleven daar tot 5 november
1931 toen ze verhuisden naar de Halfmaartstraat 12 in Leuven om daar hun
universitaire studies verder te zetten. Ze volgden samen twee kandidaturen natuurwetenschappen en
geneeskunde (1931-1933). Op hun inschrijvingsfiches staat voor beiden informatief
vermeld dat ze apothekeres zijn.
Dankzij congreslid Jorge Ortiz Escalante, die haar
in Brussel had ontmoet, werd aan Alicia in augustus 1933 een studiebeurs
toegewezen. Wat er daarna is gebeurd, is onduidelijk want eind mei, begin juni
van het daarop volgende jaar keerde zij terug naar Costa Rica. Haar zuster
Daisy bleef in België, woonde vanaf 1 december 1933 in de Spanjestraat 30 in
Sint-Gillis en studeerde in 1939 af aan de Vrije Universiteit Brussel als
dokteres.
In Costa Rica was Alicia, sinds de oprichting in
maart 1940, een toegewijd maatschappelijk werker van de Nationale
Antituberculose Raad van het Nationale Tuberculoseziekenhuis en dit tot haar
dood in augustus 1968. Ze had
één dochter genaamd Marta.
Daisy Ydali Buenahija del Socorro Fallas Bolaños (1911-1949)
werd geboren op 9 mei 1911 in Aserrí. Voor meer informatie over haar verwijzen we naar ons artikel op deze blog van 28 maart 2024.
Daisy Fallas Bolaños (foto : Archivo/Archief Leuven)
Gelukkig werden de reglementen voor de vrouwelijke studenten in Leuven geleidelijk aan versoepeld, maar nog diep in de jaren zestig schreef het universitaire reglement voor dat jongens- en meisjesstudenten niet bij elkaar op kot mochten komen. Ook vanaf deze periode vonden verscheidene Costa Ricaanse studentes de weg naar de Leuvense universiteit.
Oliveth Bogantes Hidalgo (° 1939)
werd geboren te Grecia, Alajuela op 1 mei 1939 en
is de dochter van Francisco Bogantes Castro en Ana Lia Hidalgo Chaves. Zij
behaalde haar doctoraat Filosofie, specialiteit godsdienstsociologie aan de KUL
in de periode 1965-1969. Zij diende in verschillende parochies, werkte bij het
IMAS (Costa Ricaans Instituut voor Maatschappelijk Welzijn), bij de
Universiteit van Costa Rica en was directeur van het doctoraat in de
pedagogische wetenschappen van de Katholieke Universiteit van Costa Rica “Anselmo”.
María de los Angeles (Marielos) Giralt Bermúdez (° 1941)
dochter van Enrique Giralt Acosta en Maria Bermúdez Gonzalez, werd geboren in San José op 5 oktober 1941. Zij is licentiaat Filosofie en behaalde in hetzelfde vakgebied haar doctoraat in de KUL in de periode 1969-1974. Zij werkte meer dan 30 jaar voor de Universiteit van Costa Rica waar ze ook jarenlang secretaris-generaal was van de vakbond van werknemers. Tevens was ze vanaf de oprichting in 1985 lid van de Mensenrechtencommissie.
Marielos Giralt Bermúdez (foto :
sitio web/website UCR)
Yolanda Ingianna Mainieri (° 1944)
werd geboren in San José op 10 februari 1944 in de
familie van Blass Ingianna Fallaise en Josefina Mainieri Fallaise, beiden van
Italiaanse afkomst. Yolanda behaalde haar doctoraat Filosofie aan de KUL in de
periode 1969-1974, met specialisatie in epistemologie, vrouwenstudies en het
gedachtegoed van Immanuel Kant. Ze was onder
andere hoogleraar aan de Universiteit van Costa Rica, ambassadrice voor haar
land in Guatemala, minister voor de Status van Vrouwen in de regering van
president Miguel Angel Rodríguez, gasthoogleraar of docent aan verscheidene
universiteiten in de Verenigde Staten en uitvoerend voorzitter van het
Nationaal Instituut voor Vrouwen. Zij is één van Costa Rica’s meest prominente
figuren op het gebied van filosofie, korte verhalen en literaire kritiek.
Yamileth González Garcia (° 1946)
werd geboren op 23 december 1946 in Orotina,
Alajuela en is de dochter van Ramiro Gonzalez en Ines Garcia. In 1972 studeerde
ze af in Geschiedenis en Aardrijkskunde aan de Universiteit van Costa Rica waar
ze later ook rector en hoogleraar aan de Faculteit Geschiedenis zou worden. In
1983 behaalde ze een doctoraat in
dezelfde materie aan de Katholieke Universiteit in Leuven. Ze heeft talrijke
onderscheidingen ontvangen, heeft deelgenomen aan nationale en internationale
academische activiteiten en is auteur van talrijke onderzoeken en artikels
gepubliceerd in vaktijdschriften en een uitgebreide bibliografie.
María Pérez Iglesias (° 1949)
werd
geboren op 10 april 1949 in San José en is de dochter van Juan Ignacio Perez
Rey en Enriqueta Maria Iglesia Gutierrez.
Zij behaalde een bachelor diploma Onderwijs en Spaanse Filologie,
taalkunde en literatuur aan de Universiteit van Costa Rica waar ze ook voor
vele jaren academicus en professor is geweest. In 1982 behaalde ze een
doctoraat in de sociale communicatie te Leuven. Ze is auteur van meer dan
honderd publicaties over diverse onderwerpen en schrijft onder andere kinder-
en volwassenromans, poëzie en autobiografische teksten.
Lilliana Muñoz Castro (° 1951)
werd geboren op 30 mei 1951 in San José en is de
dochter van Claudio Muñoz Calvo en Haydee Castro Alvarado. Na het behalen van
een masterdiploma organische chemie aan de Universiteit van Costa Rica woonde
ze drie jaar in Japan (1974-1976) en studeerde daar aan de Hokkaido
Universiteit dezelfde materie. Daarna trok ze voor drie jaar naar België waar
ze in Leuven in 1984 promoveerde in de scheikunde. In deze stad maakte ze ook kennis met haar
toekomstige echtgenoot, de Tunesiër Ali Nefzaoui, die van 1979 tot 1985
assistent-promovendus was aan het Laboratorium voor Voedingsbiochemie aan de
KUL ter voorbereiding van zijn doctoraat in de diervoeding, dat hij behaalde in
januari 1985. Daarna trokken beiden naar Tunesië waar ze twee dochters kregen
en nu al veertig jaar in hoofdstad Tunis wonen. Daar werkte Lilliana
verscheidene jaren op de ambassades van Chili en Brazilië.
Cecilia Pacheco Lumnies
Behaalde een doctoraat sociologie aan de KUL en
werd een expert in de sociale wetenschappen. Zij is essayist en auteur van
studies over de Costa Ricaanse samenleving en een ontwikkelaar van
landbouwprojecten in Cartago. Meer informatie over haar hebben we niet kunnen
vinden.
Sinds het begin in de jaren 1920 steeg het aantal vrouwelijke studenten gestaag. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was net geen tien procent van de Leuvense studentenbevolking van het vrouwelijke geslacht. In 1970 was dat al gestegen naar vijfentwintig procent. Sinds de 21ste eeuw vormen vrouwelijke studenten zelfs de meerderheid.
Vrouwelijke
studenten in de jaren 1927-1928 / Estudiantes femeninas en los años 1927-1928 (foto :
Universiteitsarchief Leuven/Archivo UCL)
600 AÑOS DE LA UCL PARTE 6 Incorporación de estudiantes femininas
Entre
los egresados del siglo XX sobresalen varias figuras belgas, como la política
Zuhal Demir, la escritora Kristien Hemmerechts, la atleta Kim Gevaert y las
periodistas Phara de Aguirre y Hanne Decoutere.
Desde
1879, también han sido muchos los costarricenses que han pasado por Lovaina. A
continuación llega un quinto resumen, esta vez dedicado a la trayectoria de las
estudiantes mujeres.
Bruselas, Lieja y Gante ya habian admitido mujeres desde la década de 1880. En cambio, en Lovaina los obispos - quienes tenían la última palabra – aplazaron esa apertura hasta 1920, por miedo a que las jóvenes católicas prefirieran otras instituciones. Al fin autorizaron su inscripción, pero bajo un reglamento extremadamente estricto : prohibición de mezclarse con los hombres, presencia de una religiosa en las comidas y asistencia forzosa a la misa de madrugada. En poco tiempo, las estudiantes – consciente o inconscientemente – desafiaron esas normas, que consideraban arbitrarias. Ese mismo año, la estadounidense Anne B.C. Hart fue una de las cuarenta mujeres matriculadas en un campus de tres mil alumnos.
Algunas
costarricenses cursaron estudios en Lovaina durante las décadas de 1920 y 1930,
pero su estancia resultó breve, no se sabe con certeza si ello estuvo
relacionado con las estrictas normas.
Josefa Carmen Leticia Bejarano Rivera (1904-1976)
nació el 19 de octubre de 1904 en Cartago, la cuarta de ocho hijos de Ramón Bejarano, artesano, y Amelia Rivera. Tras cursar sus estudios en el Colegio de San Luis Gonzaga de su ciudad natal, obtuvo una beca del gobierno costarricense que le permitió viajar a Europa. A finales de diciembre de 1925 arribó a Lovaina y se estableció en el número 99 de la Naamsestraat. Entre 1925 y 1926 completó alli un curso preparatorio de filosofía clásica y, posteriormente, se trasladó a la Universidad de la Sorbona en París, donde en 1929 se licenció como profesora de latín, griego, francés y español, así como de geografía e historia. Ese mismo noviembre regresó a Costa Rica a bordo del vapor Cavina, pero no halló un entorno propicio para impartir clases. Decepcionada, en abril de 1930 aceptó un ofrecimiento para enseñar en la Universidad Panamericana en Washington. Finalmente, encontró su verdadera vocación en Costa Rica: trabajó tres años (1933-1936) en el Instituto de Alajuela y luego fue destinada a la Escuela Normal de Costa Rica de Heredia. En 1942 se incorporó como profesora de filología en la Facultad de Filosofía y Letras de la Universidad de Costa Rica. Soltera, falleció el 28 de agosto de 1976 en el Hospital Calderón Guardía víctima de un infarto.
Las Hermanas Fallas Bolaños
Alicia Marta (1909-1968)
vino
al mundo en Grecia el 20 de septiembre de 1909, siendo la segunda de los diez
hijos de Agustín Fallas Badilla, farmacéutico y especialista en bacteriólogo, y
de Tulia Bolaños Quesada. Su tío, Sergio Fallas Badilla – graduado en 1902 en la
Universidad Católica de Lovaina -, ejerció con gran popularidad como médico en
Puntarenas y estuvo casado con la belga Yvonne Van Dyck Demot (véase la tercera
entrega de esta serie, 31 de agosto de 2025).
Tras
obtener en diciembre de 1928 la licenciatura en Humanidades del Colegio
Superior de Señoritas, ella y su hermana Daisy partieron en abril de 1929 hacia
la Universidad de Bruselas (ULB) para iniciar estudios de bacteriología. Su
primo, Marcial Fallas Díaz, ya había finalizado con éxito la carrera de
Medicina en esa misma institución dos años antes.
Las
hermanas Fallas Bolaños compartieron vivienda en el número 84 de Afrikastraat,
Saint-Gilles (Bruselas), hasta el 5 de noviembre de 1931, cuando se trasladaron
al 12 de Halfmaartstraat, en Lovaina, para proseguir sus estudios
universitarios. Entre 1931 y 1933 cursaron de manera simultánea las
licenciaturas en Ciencias Naturales y en Medicina; sus expedientes de matricula
las registran como farmacéuticas.
Gracias
a la intervención del congresista Jorge Ortiz Escalante, a quien Alicia habia
conocido en Bruselas, consiguió una beca en agosto de 1933. No obstante, su
paradero exacto tras ese momento es incierto, pues regresó a Costa Rica entre
finales de mayo y principios de junio de 1934. Por su parte, Daisy permaneció en
Bélgica – residiendo desde el 1 de diciembre de 1933 en el 30 de Spanjestraat,
Saint-Gilles – y se graduó de Medicina en la ULB en 1939.
Ya en Costa Rica, Alicia trabajó como asistente social en el Consejo Nacional Antituberculoso del Hospital Nacional de Tuberculosis desde su fundación en marzo de 1940 hasta su fallecimiento en agosto de 1968. En su vida personal, fue madre de una hija llamada Marta.
Alicia Fallas Bolaños (foto : Archief/Archivo Leuven)
Daisy Ydali Buenahija del Socorro Fallas Bolaños (1911-1949)
nació
en Aserrí el 9 de mayo de 1911. Para ampliar información sobre su trayectoria,
puede consultar nuestro artículo en este blog del 28 de marzo de 2024.
Con el tiempo, la reglamentación para las alumnas de Lovaina se fue flexibilizando, aunque aún bien entrados los años sesenta la normativa prohibía que hombres y mujeres compartiesen habitación. A partir de esa década, varias costarricenses empezaron a integrarse en la Universidad de Lovaina.
Oliveth Bogantes Hidalgo
nació
el 1 de mayo de 1939, originaria de Grecia de Alajuela, hija de Francisco
Bogantes Castro y Ana Lía Hidalgo Chaves. Entre 1965 y 1969 cursó en la UCL un
doctorado en Filosofía con especialidad en sociología de la religión. A lo
largo de su trayectoria brindó sus servicios en diversas parroquias, trabajó en
el IMAS (Instituto Mixto de Ayuda Social) y en la Universidad de Costa Rica, y dirigió
el programa de doctorado en Ciencias de la Educación de la Universidad Católica
Anselmo de Costa Rica.
María de los Ángeles (Marielos) Giralt Bermúdez
hija
de Enrique Giralt Acosta y María Bermúdez González, nació en San José el 5 de
octubre de 1941. Entre 1969 y 1974 obtuvo la licenciatura y el doctorado en
Filosofía en la UCL. Durante más de tres decadas formó parte del personal de la
Universidad de Costa Rica, donde ejerció asimismo como secretaria general del sindicato de
trabajadores durante varios años. Desde la creación de la Comisión de Derechos
Humanos en 1985, ha sido miembro de la misma.
Yolanda Ingianna Mainieri
nació en San José el 10 de febrero de 1944, hija de Blass Ingianna Fallaise y Josefina Mainieri Fallaise, ambos de origen italiana. Entre 1969 y 1974 obtuvo su doctorado en Filosofía en la UCL con especialización en epistemología, estudios de la mujer y la filosofia de Immanuel Kant. Ha ejercido la docencia en la Universidad de Costa Rica, fue embajadora de Costa Rica y se desempeñó como Ministra de la Condición Jurídica y Social de la Mujer durante la administración del presidente Miguel Ángel Rodríguez. Además , ha sido profesora visitante en diversas universidades de Estados Unidos y ocupó el cargo de presidenta ejecutiva del Instituto Nacional de la Mujer. Se le reconoce como una de las personalidades más influyentes de Costa Rica en los campos de la filosofía, el cuento y la crítica literaria.
Yolanda Ingianna Mainieri (foto :
Facebook)
Yamileth González García
nacida
el 23 de diciembre de 1946 en Orotina (Alajuela) e hija de Ramiro González e
Inés García, se licenció en Historia y Geografía por la Universidad de Costa
Rica en 1972. Más adelante ejerció en esa misma universidad como rectora y
profesora de la Facultad de Historia. En 1983 consiguió el doctorado en la
misma disciplina en la UCL. A lo largo de su carrera ha sido distinguida con numerosos
galardones, ha participado en encuentros académicos nacionales e
internacionales y es autora de múltiples estudios y artículos en revistas especializadas,
además de contar con una extensa bibliografía.
María Pérez Iglesias
originario de San José, nació el 10 de abril de 1949 y es hija de Juan Ignacio Pérez Rey y Enriqueta María Iglesia Gutiérrez. Se licenció en Educación y en Filología Española, Lingüística y Literatura por la Universidad de Costa Rica, donde, además, desempeño labores académicas y de docencia durante muchos años. En 1982 obtuvo el doctorado en Comunicación Social en la UCL. Es autora de más de un centenar de publicaciones sobre temas muy diversos y ha publicado novelas (para niños y adultos), poesía y obras autobiográficas, entre otros géneros.
María Pérez Yglesias (foto :
website/sitio web UCR)
Lilliana Muñoz Castro
es
oriunda de San José, donde nació el 30 de mayo de 1951, hija de Claudio Muñoz
Calvo y Haydee Castro Alvarado. Tras completar una maestría en química orgánica
en la Universidad de Costa Rica, vivió en Japón entre 1974 y 1976, periodo en
el que continuó sus estudios en la Universidad de Hokkaido. Más tarde pasó tres
años en Bélgica, donde en 1984 defendió su doctorado en química en Lovaina. Fue
en esa ciudad donde conoció a su futuro esposo, el tunecino Ali Nefzaoui, quien
entre 1979 y 1985 trabajó como asistente de doctorado en el Laboratorio de
Bioquímica Nutricional de la UCL mientras preparaba su tesis en nutrición
animal, titulada en enero de 1985. A continuación la pareja se estableció en Túnez,
donde han vivido los últimos cuarenta años, tienen dos hijas y donde Lilliana
colaboró durante varios años en las embajadas de Chile y Brasil.
Cecilia Pacheco Lumnies
obtuvo el doctorado en Sociología en la UCL y se consolidó como una destacada experta en ciencias sociales. Ha publicado ensayos y estudios sobre la sociedad costarricense y ha impulsado proyectos agrícolas en Cartagena. No contamos con más datos sobre su trayectoria.
Cecilia Pacheco Lumnies (foto : La
República 21-04-1989)
Desde su fundación en los años veinte, la matricula femenina creció de forma constante. A las puertas de la Segunda Guerra Mundial, las mujeres representaban algo menos del diez por ciento del alumnado en Lovaina; en 1970 ya alcanzaban el veinticinco por ciento, y en el siglo XXI han pasado a ser mayoría.
Bibliografische bronnen / Referencias Bibliográficas :
ABC (1930, 25 de abril). No
encontrando ambiente propicio aquí, la señorita Leticia Bejarano partio para
Washington a una universidad.
Batista Márquez, M. (2023, 1 de septiembre). María Pérez Yglesias y su prolífera
carrera literaria. Revista Petra. https://revistapetra.com/maria-perez-yglesias-y-su-prolifera-carrera-literaria/
Cartago su Historia, Ayer y Hoy. (s.f./z.d.). Facebook. https://www.facebook.com/photo/?fbid=1208865290830756&set=a.113624057021557
Consejo Universitario.
(s.f./z.d.). Sitio web UCR. Dra. Marielos
Giralt Bermúdez. https://www.cu.ucr.ac.cr/cu/historia/ex-director/Accion/show/ExDirector/marielos-giralt-bermudez.html
Cultuurgeschiedenis. (2017, 8 maart). 5x de eerste vrouw in Leuven. https://cultuurgeschiedenis.be/5x-eerste-vrouw/
Diario de Costa Rica (1928, 13 de diciembre). Las nuevas graduadas en el
Colegio Superior de Señoritas.
Diario de Costa Rica (1929, 12 de noviembre). Regresa al país la
señorita Leticia Bejarano.
Diario de Costa Rica (1936, 15 de mayo). Muy sentida ha sido la
separación de la señorita Leticia Bejarano, del Instituto de Alajuela.
Editorial Costa Rica (s.f./z.d.). González García, Yamileth. https://www.editorialcostarica.com/escritor/1366
El Sol (1929, 17 de abril). Para el exterior.
El Sol (1929, 22 de noviembre). Retorno de una Profesora.
Family Search. (s.f./z.d.). https://www.familysearch.org/
Goddefroy, R., & Ons, S. &
Craps, K. (s.f./z.d.). Archivos de la Universidad de Lovaina [Documentos de archivo]. Universiteitsarchief
Leuven.
Huistra, P. (2014, 30 april). KU Leuven blogt. https://kuleuvenblogt.be/2014/04/30/de-eerste-vrouw-in-leuven/
La Hora (1942, 31 de marzo). Leticia Bejarano nueva catedratica en la
facultad de filosofía y letras.
La Nación. (1998, 9 de diciembre). Renunció ministra Yolanda Ingianna.
La República (1968, 27 de agosto). Obituario/overlijdensbericht Alicia
Fallas Bolaños.
La República (1987, 21 de junio). María Pérez Yglesias.
La República (1989, 21 de abril). Cecilia Pacheco L.
La República (1990, 4 de diciembre). Cecilia Pacheco L.
La Tribuna (1933, 5 de agosto). Beca para Alicia Fallas.
Lobo Oconitrillo, O. (s.f./z.d.). Sacerdotes
diocesanos y religiosos en Costa Rica: 1800-2015. Boletín CEHILA. https://www.scribd.com/document/686532765/Sacerdotes-Diocesanos-y-Religiosos-2-1
MCN Group.(s.f./z.d.). Ingianna Mainieri, Yolanda
(s.XX):Narradora, filósofa y profesora costarricense. MCN Biografías.
SINABI. (s.f./z.d.). Sistema Nacional de Bibliotecas de Costa
Rica. https://www.sinabi.go.cr/
Stadsarchief Leuven. (s.f./z.d.). Vreemdelingendossiers [Expedientes de
archivo]. Con agradecimiento especial a Marika Ceunen/Met speciale dank aan
Marika Ceunen.
TED (s.f./z.d.). Ali
Nefzaoui. https://www.ted.com/tedx/events/23685
Tribunal Suprema de Elecciones República de Costa Rica. (s.f./z.d.). https://servicioselectorales.tse.go.cr/chc/
Villegas
S., J. (2022, 19 de enero). Ticos lejos del hogar:La impensable vida en
Túnez. La Nación.
Víquez
Guzmán, B. (2015, 23 de enero). El arte literario y su teoría. María Pérez
Yglesias.
