Franciscaan Joos de Rijcke kwam in 1534 per toeval in het huidige Costa Rica terecht / El franciscano Jodoco Rique llegó en Costa Rica en 1534 por accidente.

In de 15de en 16de eeuw volgden tal van missionarissen de ontdekkingsreizen die door de Spaanse en Portugese koningen werden georganiseerd. Door de ontdekking van de Nieuwe Wereld openden zich onmetelijke gebieden ook wat het missiewerk betrof.

In 1532 vond er in de Franse stad Toulouse een bijeenkomst plaats van de franciscanen die in het teken stond van de missionering van het pas veroverde Amerikaanse continent. Joos de Rijcke, geboren te Mechelen in 1498, wordt er uitverkoren om naar Nicaragua te gaan. Het wordt het begin van een langdurige reis die hem vanuit Frankrijk via Spanje, de Dominicaanse Republiek, Panama, Costa Rica, Nicaragua en Peru uiteindelijk meer dan anderhalf jaar later tot in Ecuador brengt en dit op 6 december 1535. Joos de Rijcke doet hiervan relaas in een lange brief van 6 maart 1536 aan zijn medebroeders in Vlaanderen. Deze brief is het eerste Nederlandstalige reisverslag uit de Nieuwe Wereld. Het is een uniek document met grote historische waarde. Behalve zijn belevenissen tussen Santo Domingo en Quito, beschrijft Joos zijn indrukken over de Inca's, de vreemde zaken die hij onderweg ontmoet en zijn eerste maanden in Quito als zendeling. Geschiedkundige gegevens zijn in de brief meestal nauw verweven met geografische beschrijvingen. Uitvoerig handelt de franciscaan over sommige kuststreken van Midden-Amerika, over eilanden, landtongen, gebergten, vulkanen en warmwaterbronnen in Nicaragua en het huidige Costa Rica, over waterlopen in Zuid-Amerika, over klimaat en leefgewoonten.

Zo komt men met deze brief onder andere te weten dat Joos de Rijcke op 18 juni 1534 vanuit Panama inscheepte richting Peru maar dat zijn schip door een onbekende reden (misschien door de wind) afdreef naar Isla de Chira. Dit is een eiland voor de kust van het huidige Costa Rica aan de Golf van Sint Lucas (de oude benaming van de Golf van Nicoya). In deze brief beschrijft hij onder andere het vulkaanmassief van Irazu en de vele warmwaterbronnen als volgt (vrij vertaald uit het oud Nederlands) : 

Dit land is zeer gezond en heeft een overvloed aan vruchten der aarde. Er zijn daar sommige wonderlijke dingen te zien, te weten zeer hoge bergen die dagelijks rook en vlammen uitschieten die er voor zorgen dat je ’s nachts een mijl of twee verder de weg zeer klaar ziet. Ook springen er veel levende of warme wateren uit deze bergen.

Binnen het missioneringswerk van Joos de Rijcke in Ecuador bekleedde het onderwijs aan de plaatselijke bevolking een voorname plaats. In het franciscaner klooster van Quito stichtte Joos een school (het college van San Andres) die tot op de dag van vandaag bestaat. Naast het leren lezen en schrijven van de Spaanse taal kregen de leerlingen er les in zang, muziek en het bespelen van muziekinstrumenten  (voor de religieuze erediensten). Er werden ook allerhande beroepen aangeleerd zoals hout- en metaalbewerking alsmede diverse landbouwtechnieken. Tenslotte verdedigde Joos ze tegen de misbruiken van de Spaanse veroveraars.

Joos de Rijcke zou ook als eerste het graan en de ploeg in Zuid-Amerika hebben ingevoerd en de eerste brouwerij opgericht op het subcontinent.

Hij overleed in Colombia in 1578, tachtig jaar oud.

Foto’s :

Foto 1 : Een afbeelding van Joos de Rijcke op het halfreliëf boven het Parlement in Quito, samen met de os en de ploeg gebeeldhouwd (Foto: Marc Fasol)

Foto 2 : Het standbeeld van Joos de Rijcke op de Plaza San Francisco in Quito (Foto: Marc Fasol)

Foto 3 : Een bronzen gedenkplaat van Joos de Rijcke aan de gevel van het justitiepaleis te Gent (Foto : © Stad Gent - Rudy Vande Voorde)

Foto 4 : Detail van het doek “Monnik Joos de Rijcke doopt de indianen” van Antonio Astudillo in het Franciscaans Museum Monnik Pedro Gocial in Quito.

Bronnen :

- http://www.mechelenblogt.be

- 'Joos De Rijcke, Jodoco Rique, 1498-1578, Eerste Vlaamse zendeling in Zuid-Amerika.' Jos Martens, Jos Van Doren, Henck van Dycke, Vzw Emeraldus, Ecuadorcentrum

- http://users.telenet.be/joosdr/

- Vlaamse missionarissen doorheen de eeuwen – Omer Tanghe. Tijdschrift “Vlaanderen” Jaargang 39 (1990)

- Een merkwaardig stuk uit het Leuvens universitair archief, het Zuid Amerikaanse reisverslag van broeder Joos de Rijcke – Christian De Paepe – tijdschrift “America antiqua” Volume 11 1985 nummer 5 

                                          *              *             *              *

En los siglos XV y XVI, muchos misioneros siguieron los viajes de descubrimiento organizados por los reyes españoles y portugueses. A través del descubrimiento del Nuevo Mundo, también se abrieron inmensas áreas para el trabajo misionero.

En 1532 se celebró una reunión de los franciscanos en la ciudad francesa de Toulouse, donde se habló sobre la misión del continente americano recién conquistado. Jodoco Rique, nacido en Mechelen en 1498, es elegido para ir a Nicaragua, será el comienzo de un largo viaje que lo llevará desde Francia a través de España, República Dominicana, Panamá, Costa Rica, Nicaragua y Perú. Un año y medio más tarde llega a Ecuador, el 6 de diciembre de 1535. Jodoco Rique relata su viaje en una larga carta el 6 de marzo de 1536 a sus cohermanos en Flandes. Esta carta es el primer informe de viajes en idioma holandés del Nuevo Mundo. Es un documento único con gran valor histórico. Además de sus experiencias entre Santo Domingo y Quito, Jodoco describe sus impresiones sobre los incas, las cosas extrañas que encuentra en el camino y sus primeros meses en Quito como misioneros. En la carta, los datos históricos suelen estar estrechamente relacionados con las descripciones geográficas. El franciscano se ocupa de hablar ampliamente de algunas áreas costeras de América Central, islas, penínsulas, montañas, volcanes y aguas termales en Nicaragua y la actual Costa Rica; a lo largo de los cursos de agua en América del Sur, el clima y los hábitos de vida.

Por ejemplo, esta carta revela que Jodoco Rique se embarcó de Panamá a Perú el 18 de junio de 1534, pero condujo su barco a la Isla de Chira por alguna razón desconocida (quizás por el viento). Esta es una isla frente a la costa de la actual Costa Rica en el Golfo de San Lucas (el antiguo nombre del Golfo de Nicoya). En esta carta, se describe, entre otras cosas, el macizo volcánico de Irazú y las muchas fuentes termales de la siguiente manera (traducidas libremente del antiguo holandés):
Esta tierra es muy saludable y tiene una abundancia de frutos de la tierra. Hay algunas cosas maravillosas para ver allí, a saber, montañas muy altas que emiten humo y llamas todos los días que aseguran que puedas ver el camino muy despejado por la noche durante una o dos millas. También hay muchas aguas vivas o cálidas que saltan de estas montañas.

Dentro de la obra misionera de Jodoco Rique en Ecuador, la educación para la población local ocupó un lugar prominente. En el monasterio franciscano de Quito, Jodoco fundó una escuela (el colegio de San Andrés) que existe hasta hoy. Además de aprender a leer y escribir el idioma español, a los estudiantes se les enseñó a cantar, a tocar música y a tocar instrumentos musicales (para el culto religioso). También se enseñaron diversas profesiones, como el procesamiento de madera y metal, así como diversas técnicas agrícolas. Finalmente Jodoco se convirtió en un defensor de los locales frente a los abusos de los conquistadores españoles.
Jodoco Rique también fue el primero en introducir el grano y el arado en América del Sur y establecer la primera cervecería en el subcontinente.

Murió en Colombia en 1578, en la edad de ochenta años.

Las fotos:

Foto 1: Una imagen de Jodoco Rique en el medio relieve sobre el Parlamento en Quito, junto con el buey y el equipo esculpido (Foto: Marc Fasol)

Foto 2: La estatua de Jodoco Rique en la Plaza San Francisco en Quito (Foto: Marc Fasol)

Foto 3: Una placa de bronce de Jodoco Rique en la fachada del palacio de justicia en Gante (Foto: © Ciudad de Gante - Rudy Vande Voorde)

Foto 4: Detalle del lienzo "Fray Jodoco Rique bautiza a los indígenas" de Antonio Astudillo en el Museo Franciscano Fray Pedro Gocial Quito

Fuentes:

- http://www.mechelenblogt.be

- 'Joos De Rijcke, Jodoco Rique, 1498-1578, primer misionero flamenco en América del Sur'. Jos Martens, Jos Van Doren, Henck van Dycke, Vzw Emeraldus, Centro de Ecuador

- http://users.telenet.be/joosdr/

- Misioneros flamencos a través de los siglos - Omer Tanghe. Revista "Flandes" Volumen 39 (1990)

- Una pieza notable del archivo de la Universidad de Lovaina, el informe de viajes de América del Sur del hermano Jodoco Rique - Christian De Paepe - revista "América antiqua" Volumen 11 1985 número 5