Frans Wuytack y su conexión con Costa Rica
Parte 2: Cien metros al sur de la cafetalera
Tournon
La familia Wuytack llegó a San José sin saber realmente dónde terminaría. Afortunadamente, entraron en contacto con el belga Antoon Debaets y su esposa, que habían vivido allí durante varios años y que, junto con otro belga (Patrick Hoet), intentaron montar una Amnistía Internacional para Costa Rica. Antoon Debaets le mostró a la familia Wuytack un hotel barato en el barrio rojo de San José, era una pequeña habitación donde dormían con su equipaje en medio del ruido de la ciudad tropical. Después de todo, el hotel estaba justo al lado de un lugar donde los autobuses siempre paraban y por lo tanto dormir allí era casi imposible.
San José 1985 (Foto : pagina de Facebook, Historia de Costa Rica)
Un poco más tarde, Frans fue a la Embajada de Bélgica para informar de su presencia y entró en contacto con Victor Valembois, quien trabajaba allí como agregado cultural y ayudó a Frans a encontrar un hogar adecuado para sus actividades de escultura. Fue ubicado en Santa Rosa, distrito sexto del cantón de Santo Domingo en la provincia de Heredia. Según la “Monografía del Distrito de Santa Rosa” de Carlos L. Ulate Rodríguez, este distrito tiene un área territorial de poco más de 4 kilómetros cuadrados, se ubica a unos 1,118 metros sobre el nivel del mar y en 1984 albergaba a unas 4,357 personas.
En este distrito, la familia Wuytack pudo alquilar una casa de madera al terrateniente señor Bolaños, quien también era subdirector del Banco de Costa Rica (Banco BCR). El hijo mayor del gerente del banco era el propietario y el hermano del gerente del banco, don Horacio, era el vecino. La dirección de su cabaña está grabada en la memoria de todos los miembros de la familia Wuytack: cien metros al sur de la cafetalera Tournón. Esta plantación lleva el nombre de uno de los primeros exportadores de café del país, el francés Hyppolite Tournon.
La Cafetalera Tournon : La pulpa del café pierde gran cantidad de agua cuando pasa por el tornillo sin fin / De Cafetalera Tournon:Het koffiepulp verliest een grote hoeveelheid water wanneer het door de eindeloze schroef gaat. (foto:Diario de Costa Rica, 19/03/1974)
Sus
maletas de Bélgica no llegarían en barco hasta un mes después. Entonces Frans y
Leen tuvieron que improvisar con lo que tenían. Ellos dormían, junto a su hijo
Fabio, en una cama hecha por Frans con dos colchonetas de algodón y sus
maletas. La hija Serena dormía en una cuna que colgaba de una viga transversal
del techo de zinc. Por la mañana se despertaban con el canto de los pájaros y
el canto de la gente. Todos tenían un trabajo allí, por un salario mínimo, pero
había un ambiente agradable, y una buena mentalidad.
La
familia Wuytack tuvo contacto inmediato con la población local. El vecino don Horacio,
apodado “el gallo de los gallos”, era la oveja negra de la familia Bolaños.
Siempre andaba con huesos de goma gastados, sin medias y siempre portaba
machete. Él llevó a Frans a la
plantación de café para ayudar a los recolectores a cosechar los frutos rojos
de café. Cuando Frans no estaba presente debido a una exhibición y Leen estaba
sola en la casa con los niños, don Horatio caminaba alrededor de la casa con su
machete para ver si todo estaba bien y proteger a la familia Wuytack. Nunca
entraba en la casa si Frans no estaba allí. Don Horacio era muy inteligente. Su
madre era india y su padre español.
Junto a don Horacio vivía doña Mariela, que tenía 4 hijos y un quinto en camino. Su marido, que trabajaba en el banco, se había escapado con la secretaria y no pagaba mucho dinero. El hijo mayor organizaba un sorteo para recaudar dinero y doña Mariela cosía y tejía por la noche. Uno de sus hijos, Chepe, tenía casi la misma edad que Fabio Wuytack y siempre venía de visita. Se quedaba allí hasta las 6 de la mañana. Normalmente se quedaba hasta la noche. Fabio aprendió rápidamente el idioma español gracias a que jugaba con los niños locales. Después de un tiempo ya ni siquiera quiso hablar neerlandés, solo español y pachuco, el dialecto de la región. Pero Frans y Leen se aseguraron de que sus hijos no se olvidaran del neerlandés para poder comunicarse con los abuelos en el futuro.
Los recolectores de café trabajaron en la plantación desde el amanecer. Mientras tanto, los niños iban a la escuela. A última hora de la tarde jugaban en los árboles de mango al borde de la plantación hasta que sus padres regresaban a casa al atardecer. La escuela preescolar era remunerada y elitista, y nadie del barrio asistía. Mientras Frans recogía café, los niños venían a dibujar con Leen, quien había sido maestra y hacía teatro y juegos con ellos. Ella siempre hablaba en neerlandés con su hija Serena y cantaba canciones neerlandesas con ella , hasta que finalmente, los niños locales pudieron cantar todos juntos en neerlandés. Por la mañana, Leen solía ir de compras y siempre había muchos niños, por lo que en el barrio la conocían como "la mujer con todos esos niños".
En 1973, Frans se licenció como artista en la Academia de Bellas Artes de Bruselas (dibujo, modelado, escultura) y posteriormente completó su carrera en el trabajo de mármol en Carrara (Italia) y en fundición de bronce en Barcelona (España) y Pistoia (Italia). Frans comenzó a esculpir en Costa Rica en sus momentos libres, con cuatro cinceles y un martillo de madera, y utilizó las distintas maderas de la región: cocobolo, nazareno y cedro amargo. Los árboles gigantes del valle, las historias del Popol Vuh (el libro sagrado de un pueblo maya de Guatemala) y El Quenomican (el nirvana de los mayas) fueron su inspiración para crear fascinantes tótems.
Un tótem en madera de cocobolo “Retorno eterno”, en
posesión privada en Bélgica /
Frans
Wuytack en zijn link met Costa Rica
Deel
2 : Honderd meter ten zuiden van de koffieplantage Tournon
Het gezin Wuytack arriveerde in San José zonder
eigenlijk te weten waar het zou terechtkomen. Gelukkig kwam het gezin in
contact met de Belg Antoon Debaets en zijn echtgenote die er al enkele jaren
woonden en samen met een andere Belg (Patrick Hoet) een Amnesty International
voor Costa Rica probeerden op de been te brengen. Deze Antoon Debaets had de
familie Wuytack een goedkoop hotel getoond, in de rosse buurt van San José. In
een kleine kamer sliepen ze op de bagage in het midden van het tropische
stadsrumoer. Het hotel lag immers vlak naast een plaats waar de bussen altijd
stopten en slapen was daar dus haast onmogelijk.
Wat later ging Frans naar de Belgische Ambassade om
zijn aanwezigheid te melden en kwam hij
in contact met Victor Valembois, die daar werkte als cultureel attaché
en Frans hielp bij het zoeken naar een geschikte woonst voor zijn
beeldhouwersactiviteiten. Die werd gevonden in Santa Rosa,het zesde district
van het kanton Santo Domingo in de provincie Heredia. Volgens de “Monografía
del Distrito de Santa Rosa” van Carlos L. Ulate Rodríguez heeft deze wijk een
oppervlakte van iets meer dan 4 vierkante kilometer, bevindt ze zich op
ongeveer 1118 meter boven de zeespiegel en woonden er in 1984 ongeveer 4357
mensen.
In deze wijk kon het gezin Wuytack aldus een houten huisje huren van de grootgrondbezitter Bolaños die tevens de onderdirecteur was van de Banco de Costa Rica (Banco BCR). De oudste zoon van die bankdirecteur was de huisbaas en de broer van de bankdirecteur, Horatio, was de buurman. Het adres van hun huisje staat in het geheugen gegrift van elk lid van de Wuytack familie : honderd meter ten zuiden van de koffieplantage Tournon. Deze plantage werd genoemd naar één van de eerste koffie exporteurs van het land, de Fransman Hyppolite Tournon.
Ambtenaren van verschillende overheidsinstellingen en particuliere bedrijven bezoeken de Cafetalera Tournon om meer te weten te komen over het pulpdroogproces / Funcionarios de diferentes instituciones estatales y de empresas provadas visitan la Cafetalera Tournon para conocer el procesamiento de secado de la pulpa . (foto:Diario de Costa Rica, 19/03/1974)
De kisten met spullen uit België zouden pas een
maand later per boot arriveren. Zodoende dienden Frans en Leen te improviseren met
wat ze hadden. Ze sliepen, samen met zoon Fabio, in een bed dat Frans maakte
met twee katoenen slaapmatten en de valiezen. Dochtertje Serena sliep in een
wiegje dat aan een dwarsbalk van het zinken dak hing. ’s Morgens werden ze
wakker gemaakt door het getjilp van vogels en door het gezang van de mensen.
Iedereen had daar werk, wel aan het minimumloon, maar er heerste een gezellige
sfeer, een goede mentaliteit.
De familie Wuytack had onmiddellijk contact met de
plaatselijke bevolking. Buurman Horatio, bijgenaamd “de haan der hanen”, was
het zwarte schaap van de familie Bolaños. Hij liep altijd rond met versleten
rubberen botten, zonder kousen, en had steeds een machete bij zich. Hij nam Frans
mee naar de koffieplantage om daar de plukkers te helpen met het oogsten van de
rijpe, rode koffiebessen. Als Frans eens niet aanwezig was door een
tentoonstelling en Leen dus alleen thuis zat met de kinderen, liep Horatio met
zijn machete rond het huis om te zien of alles in orde was en om het gezin
Wuytack te beschermen. Hij kwam nooit in huis als Frans er niet was. Horatio
was zeer intelligent. Zijn moeder was een Indiaanse en zijn vader een
Spanjaard.
Naast Horatio woonde een vrouw, Mariela, die 4 kinderen had met een vijfde op komst. Haar man, die op de bank werkte, was er met de secretaresse vandoor gegaan en droeg niet veel geld af. De oudste zoon organiseerde dan een tombola om wat geld bij mekaar te krijgen en Mariela was ’s nachts aan het naaien en het breien. Eén van haar zonen, Chepe, was bijna even oud als Fabio Wuytack en kwam altijd op bezoek. Om 6 uur ’s morgens stond hij daar. Meestal bleef hij tot ’s avonds. Door met de plaatselijke kinderen te spelen, leerde Fabio snel de Spaanse taal. Na verloop van tijd wilde hij zelfs geen Nederlands meer spreken, enkel nog Spaans en Patchuco, het dialect van de streek. Maar Frans en Leen zorgden er toch voor dat hun kinderen het Nederlands niet vergaten zodat ze later nog met de grootouders zouden kunnen communiceren.
De koffieplukkers werkten vanaf zonsopgang op de
plantage. Ondertussen gingen de kinderen naar school. In de late namiddag
speelden ze in de mangobomen aan de rand van de plantage tot hun ouders bij
zonsondergang huiswaarts keerden. De kleuterschool daar was betalend en elitair
en niemand van de wijk ging ernaar toe. Terwijl Frans koffie plukte, kwamen de
kinderen dan bij Leen tekenen. Zij was
nog lerares geweest en speelde toneel en spelletjes met hen. Ze sprak altijd in
het Nederlands met dochter Serena en zong Nederlandstalige liedjes met haar en
op de duur konden ook de plaatselijke kinderen die liedjes allemaal meezingen,
in het Nederlands. ’s Morgens ging Leen ook
vaak boodschappen doen en dan gingen er altijd heel wat kinderen mee, zodat ze
in de wijk bekend stond als “de vrouw met al die kinderen”.
Een totem in cocobolo
hout “Yolteotl, Het menselijk geheim” in
privé-bezit in België / Un tótem en madera de cocobolo “Yolteotl, El secreto
humano” , en posesión privada en Bélgica (FotoFW)
In 1973 had Frans zijn diploma behaald als kunstenaar aan de Academie voor Schone Kunsten te Brussel (tekenen, boetseren, beeldhouwen) en later had hij zich vervolmaakt in het bewerken van marmer te Carrara (Italië) en in het gieten van brons te Barcelona (Spanje) en Pistoia (Italië). Daarom begon Frans in zijn vrije momenten in Costa Rica te beeldhouwen, met vier beitels en een houten hamer, en maakte hij gebruik van de diverse houtsoorten uit de streek : cocobolo, nazareno en cedro amargo. De gigantische bomen in de vallei, de verhalen uit de Popol Vuh (het heilig boek van een Mayavolk uit Guatemala) en El Quenomican (het nirwana van de Maya’s) vormden zijn inspiratie voor het creëren van fascinerende totems.
Twee houten totems,
gemaakt in Costa Rica, staan thuis in de woonkamer van Frans en Leen / Dos
tótems de madera, hechos en Costa Rica, están en la sala de la casa de Frans y
Leen
Bronnen/Fuentes:
Persona
non grata, Serena & Maya Wuytack
Interview met/entrevista con Frans Wuytack en/y Leen Van Renterghem, 2020
Correspondentie
met/correspondencia con Victor Valembois
No hay comentarios.:
Publicar un comentario